IZiko eliSiseko
Yabelana ngeli phepha



THE

IWORD

JULY 1912


Ilungelo lokushicilela ngo-1912 ngu-HW PERCIVAL

AMADODA NABAHLOBO

Yintoni incasa ekutyeni?

Ukunambitha ngumsebenzi wefomu yomzimba wokubhalisa amaxabiso kunye neempawu kulwelo kunye nolwelo. Akukho kunambitheka ekutyeni kude kufike amanzi adibanise ukutya nolwimi. Ngokukhawuleza xa amanzi, umswakama, iswekile, izise ukutya kulwalamano kunye nolwimi, ilungu lokungcamla, imithambo yolwimi ngoko nangoko idlulisela kwimo yomzimba iimpembelelo zokutya. Ngaphandle kwamanzi ukwenza unxibelelwano phakathi kokutya kunye nethambo lolwimi, iintlungu azinakudlulisela impembelelo yokutya emzimbeni wefom kwaye umzimba wefomu awunakwenza umsebenzi wawo wokungcamla.

Kukho ubudlelwane obufihlakeleyo phakathi kwemizimba eneempawu zokungcamla, iintlungu kunye nomzimba womzimba, kunye namanzi. Ubudlelwane obufihlakeleyo sisibopho esibangela ukuba la macandelo mabini e-hydrogen kunye nenxalenye enye yeoksijini abe koko sikubiza ngokuba ngumanzi, ohlukileyo kolunye lweempawu ze-hydrogen okanye ioksijini apho amanzi eqokelelweyo. Kukho amanzi kuyo yonke incindi yokutya. Umdibaniso odibanisa ezi gesi zimbini ukuvelisa amanzi kukudityaniswa okufanayo okuhlanganisa ukutya, izintso kulwimi, amanzi kunye nomzimba.

Nanini na xa amanzi enyama enxibelelanisa inqaku lokutya kulwimi, into efihlakeleyo emanzini ikhoyo kwaye isebenza kwangoko kwifomu yomzimba, ukuba iintlungu zolwimi zihleli. Into efihlakeleyo emanzini ehambelana nokutya kulwimi iyafana emanzini nakokutya nakulwimi kunye nerve. Into efihlakeleyo yeyona nto iyinyani, into yokusebenza kwamanzi omlingo. Amanzi esiwaziyo yimbonakalo yangaphandle kuphela kunye nokubonakaliswa kwamanzi anobuqili bokufihlakeleyo. La manzi angafihli nto yinto yokuba umzimba ngokwawo ubunjwe ngokuyintloko.

Ukunambitha kungumsebenzi okweli hlobo lomzimba wokuzithabathela kuwo ngokusebenzisa izinto zalo zemilingo izinto ezikhoyo ezinesiseko okanye iimpawu ezifumaneka kukutya. Ukunambitha ngumsebenzi wefom yomzimba, kodwa ayisiwo kuphela umsebenzi. Ukunambitha yenye yeemvakalelo. Umzimba wefom sisihlalo sayo yonke imizwa. Umzimba wefom ubhalisa zonke iimvakalelo. Uvavanyo lubonwa ngumntu kuphela ngomzimba. Umzimba wefom uhambelana nengqondo nganye nenye. Iinjongo zeemvakalelo kukuba umntu ngamnye kufuneka afake isandla kulungeko lomzimba ngokubanzi, ukuze umzimba ube sisixhobo esifanelekileyo sokusetyenziswa nokuphuhliswa kwengqondo. Injongo yokungcamngca kukuba ngayo umzimba unokuthi ubhalise iimvakalelo eziveliswe kukutya ukuze ukwahlule phakathi kwabo unqabe ukutya okungekho mfuneko kwaye kwenzakalisayo, kwaye ukhethe kuphela olona hlobo lufanelekileyo kakhulu ekusebenziseni kwengqondo ekwakheni nasekulondolozeni ubume bomzimba kunye nomzimba wefom.

Ukungcamla kuya kukhokelela emadodeni nakwizilwanyana ezithile ukuba kukuphi ukutya okufuneka kakhulu kwaye kube luncedo emzimbeni, ukuba amadoda kunye nezo zilwanyana ziphila ngendlela eqhelekileyo nangokwemvelo. Kodwa amadoda akaqhelekanga kwaye ayindalo, kwaye ayizizo zonke izilwanyana, ngenxa yefuthe umntu azileyo kwaye azizisela.

Ingqondo yokubetha phantse inxulumene nokutya kunye nokunambitha ngaphezu kwazo naziphi na ezinye izivamvo kuba ivumba kufuneka lingene ngqo kwaye lihambelana nomzimba, kwaye ukutya kwenziwa ngezinto ezingena kulwakhiwo lwento yomzimba.

 

Ngaba unambitha ekutya ukutya nawuphi na umgangatho wokutya ngaphandle kokutya?

Ibe. Ukutya okugqithisileyo kuyawondla umzimba wenyama. Into efihlakeleyo yokusebenzelana nemimoya, amanzi, ekubhekiselwa kuyo nje, sisondlo kumzimba wefomu ngaphakathi kwenyama. Incasa yaloo elementi yobugqi kukutya kwisithathu sento engaphakathi nakumzimba wefom. Emntwini, le nto yesithathu ayikabi yimo, nangona ibonakaliswa ngeendlela ezikhethekileyo ngeentlobo zezilwanyana. Le nto yesithathu ifumana isondlo emntwini kwincasa ekutyeni ngumnqweno. Umnqweno ufikelela kwiimvakalelo kwaye uzisebenzise ukutsalela kuwo ulwaneliseko olufunyanwa zizo zonke iimvakalelo. Ngaloo ndlela luvo ngalunye lunceda umnqweno. Nangona kunjalo, imvakalelo ekhethekileyo ehambelana nomnqweno, kwaye umnqweno owusebenzisayo ukuzinxulumanisa nezinye izivamvo, kukuchukumisa okanye ukuziva. Ke umnqweno uzinxulumanisa ngokuchukumisa ukungcamla, kwaye utsalela ngengqiqo yokungcamla konke ukonwaba onokukufumana ekutyeni ngokungcamla. Ukuba umzimba wefom ubuvunyelwe ukuba wenze umsebenzi wawo wokungcamla ngaphandle kokuthobela iimfuno zomnqweno, ngokuzenzekelayo uya kukhetha ukutya okulolo hlobo njengoko kufuneka ugcine imo kunye nesakhiwo somzimba. Kodwa umzimba wefom awuvumelekanga ukuba ukhethe ukutya okufunekayo kakhulu. Umnqweno ulawula ifom yomzimba kwaye uyisebenzisela ukufumana ukwaneliseka kweemvakalelo ongenako ukuzifumana ngaphandle komzimba wefom. Incasa eyona iwukholisa kakhulu umnqweno, umnqweno ufuna ngomzimba wefomu, kwaye umntu, ekhohliselwe ekukholelweni ukuba umnqweno unguye ngokwakhe, wenza konke okusemandleni akhe ukukubonelela ngokutya okunje ngokungekho ngqiqweni ngokungcamla. Ngoko incasa ihlakulelwa ukwanelisa umnqweno, isilwanyana esingenangqiqo, esiyinxalenye yokwenziwa komntu. Ngokubonelela ngeemfuno zomnqweno ngokutya okungcamla kuthatyathelwa emzimbeni onobungozi ekugcinweni kwawo, kwaye ekuhambeni kwexesha imeko yayo yesiqhelo iyaphazamiseka kwaye iziphumo zempilo ezingalunganga. Indlala akufanele ibhidaniswe nencasa. Indlala ngumnqweno wendalo wesilwanyana sokwanelisa iimfuno zaso. Ukungcamla kufuneka kube yindlela isilwanyana esinokukhetha ngayo ukutya okufunekayo ukuze sigcinwe. Ezi zilwanyana zisendle, kwaye kude nempembelelo yomntu, ziya kwenza. Isilwanyana esisemntwini, umntu uhlala ebhideka aze azichaze ngokwakhe. Ekuhambeni kwexesha incasa yokutya iye yalinywa. Umnqweno okanye isilwanyana esisemntwini sondliwe kukungcamla okuchuliweyo kokutya, kwaye isilwanyana siyawaphula umzimba wefom kwaye siwuthintele ekwenzeni imisebenzi yawo yendalo ekugcinweni kwempilo yomzimba wonke kunye nasekusebenzeni njengendawo yokugcina amanzi. ubomi apho umntu anokubiza ukusetyenziswa emsebenzini wakhe ehlabathini.

Ukunambitha kunexabiso ngaphandle kokutya. Ixabiso layo kukondla umnqweno, kodwa ukuyinika kuphela ukondla okudingayo, kwaye ungakwandisi amandla ayo ngaphaya koko umzimba unokukwazi ukukuthwala.

Umhlobo [HW Percival]